PRL miał swoje marne strony , ale to właśnie on przypadł na czas młodości naszych mam i naszego wczesnego dzieciństwa. Był czymś więcej niż ciągłym wystawaniem w kolejkach. Dla mnie był przede wszystkim epoką najpiękniejszych świąt Bożego Narodzenia. Dla moich przyjaciółek również był magiczny. A dla naszych mam?
O święta w czasach PRL-u najpierw postanowiłam zapytać moją mamę. Ciekawiło mnie najważniejsze wspomnienie ze świąt jej własnego dzieciństwa. Obstawiałam zapach wigilijnych potraw, ale pomyliłam się, bo najważniejsza okazała się być choinka.
Z moich dziecięcych świąt najlepiej pamiętam kupowanie choinki. To był rytuał. Choinkę wybierał tata. Musiała być pachnąca, zielona i wysoka do sufitu. Po idealne drzewko wyruszaliśmy 3-4 dni przed wigilią. Nie było to więc na ostatnią chwilę, ale nie mogło też być za wcześnie. Nie znam się na choinkach, ale tata się znał i wybierał taką, która stała najdłużej. Pamiętam, że później weszły sztuczne. Wszystkie moje koleżanki miały plastikowe, ale u nas zawsze była świeża.
Od ozdabiania drzewka specjalistką była moja mama. Wraz z nią i siostrą co roku odnawiałyśmy stare papierowe ozdoby i tworzyłyśmy nowe. Łańcuch przygotowywałyśmy na zajęciach technicznych, ale tych najpiękniejszych zawieszek uczyła nas mama. Kilka dni przed wigilią, my po szkole a mama po pracy, siadałyśmy i wyczarowywałyśmy z kolorowej bibuły rożki, kule i inne cuda. Wyciągałyśmy także ogromne pudło gotowych ozdób. Pamiętam ten moment otwierania kartonu. To były chwile, w których ozdoby odkrywało się na nowo. Te wszystkie piękne bombki i światełka.
Pamiętam też jak w sklepach pojawiły się takie bombki-figurki. Szłyśmy z mamą i co roku mogłyśmy sobie po jednej wybrać. Samo ich oglądanie było przyjemnością. No a jeszcze możliwość wyboru…
Gdy wszystkie ozdoby były gotowe, wybrane i odświeżone ubierałyśmy drzewko. Zawsze dzień przed wigilią. Ja i siostra. Mama już wtedy była pochłonięta gotowaniem. Ubierać choinkę pomagał nam tata. Drzewko stało do Trzech króli.
Jak sobie pomyślę o świętach z czasów gdy byłam dzieckiem, to przede wszystkim widzę kuchnie i gotowanie. Pamiętam „mycie okien dla Jezusa”, ale jednak najważniejsze było gotowanie i pieczenie. Wędzenie szynki i kiełbasy, kapusta, lepienie pierogów, pieczone mięsiwa, mielenie sera na sernik i maku na makowce. Dźwięk maszynki do mielenia i Pierwszego Programu Polskiego Radia dominował w tym czasie.
Choinkę zapamiętałam jako ogromną, ale później okazało się, że wcale nie była taka duża, tylko to ja byłam malutka.
Pamiętam, że przed świętami szukałam po domu prezentów, ale tylko raz udało mi się znaleźć jakąś ich część. Świadomość, że prezenty kupują najbliżsi jakoś mi się nie kłóciła z wiarą w świętego Mikołaja. Pisałam do niego listy.
Przed prezentami była kolacja. Ładnie się ubieraliśmy. Mam takie wspomnienie siebie - małej dziewczynki w aksamitnej sukience i białych rajstopkach. Tata chyba w białej koszuli, mama w naszyjniku.
Pamiętam biały obrus, odświętną zastawę, sztućce, serwetki i świece. Kochałam świeczki i zostało mi to do dziś. Kiedyś się ich tak często nie paliło bez okazji. Więc w święta szczególnie to uwielbiałam.
Nie lubiłam (i nadal nie lubię) składać sobie życzeń, ale sam opłatek bardzo mi smakował i zjadałam co zostało. Kolację jadło się po kolei - najpierw ciepłe później zimne, żeby nie wystygło. Mnie się oczywiście spieszyło do prezentów! Były przed ciastem. Zawsze dużo. Czasem droższe, czasem tańsze, ale zawsze wspaniałe. Rodzice na pewno się bardzo starali, żebym była szczęśliwa.
W moim głębokim dzieciństwie święta zaczynały się podróżą, okropną, z przesiadkami. Jakoś tak zawsze był śnieg, zimno, przeraźliwy tłok i opóźnienia pociągów. Prawie wszyscy jechali jednego dnia. Po drodze jeszcze zakupy wędliniarsko -czekoladowo- owocowe. Były banany, pomarańcze i mikołaje u Wedla. Jak w Dzienniku w TV ogłaszali, że statek z pomarańczami przybił do portu w Gdyni - to znaczy święta tuż, tuż. Zawsze były obawy, że nie zdąży dopłynąć!
Święta były u babci. Miejscowość taka trochę wieś, trochę miasteczko. Same kobiety, z czasem pojawili się zięciowie. Potrawy jak miejscowa tradycja nakazała. Nie „na bogato”, ale też nie jak codziennie. Na przykład groch z kapustą na oleju. Dzieci i tak większości wigilijnych dań nie lubią. Ciasto najwyżej. No i te banany co na szczęście dopłynęły!
Choinka też była zawsze i pod nią prezenty. Raczej praktyczne, niespecjalnie kosztowne. Nawet kolędy ciotki śpiewały i chyba ktoś chodził na pasterkę. Świętowanie się odbywało za stołem, przychodzili w odwiedziny jacyś krewni. No i oczywiście oglądało się telewizję, bo program zawsze był wtedy specjalny: kreskówki Disney’a i stare amerykańskie filmy.
Ponieważ moja matka nie znosiła gotowania, sprzątania, układania i szykowania, to przygotowania do świąt ograniczała do minimum. No i podrzucała mnie do ciotek, także nie musiałam się angażować w aprowizację.
Matka z ciotkami nie wystawały po nocy w kolejkach, nie uganiały się za frykasami, nie przepłacały na bazarach. Starały się żeby było ładniej, lepiej, smaczniej, bardziej uroczyście niż na co dzień. Ale jak nie „wystały” szynki to była sałatka.
Moje koleżanki były w swoich domach anektowane do mielenia maku czy trzepania dywaników. Szczerze, to trochę im zazdrościłam, że tak wszyscy się przygotowują do Świąt. Razem, całe rodziny. Myślę, że u mnie ten „niedostatek” świątecznej atmosfery nie wynikał z braku odpowiedniej ilości potraw czy śniegu, ale z faktu, że nikt nie traktował świąt jako tego jedynego, nadzwyczajnego, rodzinnego wydarzenia. Najlepiej jak już jest po…
W swoim domu chciałam mieć inne święta. Nawet żeby się umordować, po nocy, piec te schaby i ciasta. Każdemu pod choinką położyć wymarzony prezent. Żeby było tak bardzo miło, Żeby się wszyscy spotkali przy stole. Byli serdeczni dla siebie, posłuchali kolęd, szczerze pogadali.
Czasy były okropne, w sklepach puste półki, ostatnie dolary wysupłane na Barbie dla córki, wino dla teścia i perfumy chat noir dla teściowej. Ale się okazało, że ja nic nie umiem ugotować. Teściowa zrobi wszystko lepiej. Bo u niej w domu karpia podawało się tak i już! Mąż prawie uwędzony razem z tymi szynkami... Mogłam kroić cebulę, bo śledzi musiało być 3 rodzaje. Najważniejsze, żeby było wszystkiego dużo. No i „czy musimy tych kolęd tylko słuchać?” „A co w telewizji?” „Na spacer chcecie iść? Przecież Święta!”. W sumie to lepiej się czułam na przed wigilijnym śniadaniu w pracy…
Grażyna Latos
