Te dwie nazwy nieodmiennie kojarzą się z nieistniejącymi dzielnicami żydowskimi.Rozciągały się one niegdyś na południe od Rynku Kościuszki. Kres ich istnienia nastąpił w czasie II wojny światowej, a dzieła zniszczenia dopełniły późniejsze urbanistyczne przekształcenia miasta.
Trudno dziś wskazać jednoznacznie przebieg granicy między dwiema dzielnicami.Nie ulega jednak wątpliwości, że zabytkowe domy przy ul. Młynowej, począwszy od jej zbiegu z ul. Suraską i Piękną, stały niegdyś "na Piaskach". Skąd ta nazwa?
Nie będzie żadnym odkryciem stwierdzenie, że pochodzi ona od topograficznej charakterystyki terenów położonych tuż przy zachodniej i południowej granicy Białegostoku. Co ciekawe, już w XVIII w. zanotowano, że za bramą suraską droga w kierunku wsi Słoboda przebiegała "otwartym polem piaskami po prawej stronie browarów". W kolejnych dziesięcioleciach często w źródłach historycznych notowano "piaski" lub domy "na piaskach".
W ciągu XIX stulecia cały ten obszar zabudowali sprowadzający się do miasta Żydzi. Najszybciej, bo już w połowie tego wieku, powstały parcele miejskie w okolicy nieistniejącego już cmentarza rabinackiego (dziś obszar ten zajmuje w znacznej części Park Centralny).
Pozostałością rozwoju tej części miasta, a zarazem symbolicznym punktem granicznym dzielnicy Piaski, jest dom przy ul. Młynowej 2. Działka, na której dziś stoi omawiany zabytek, powstała już na przełomie XVIII i XIX w., bezpośrednio przy cmentarzu rabinackim. Na przełomie lat 70. i 80. XIX w. grunta te przynależały do Peszy Rożańskiej oraz Benjamina Szustera.
Przed 1884 r. omawianą posesję, powstałą z fragmentów działek należących uprzednio do Rożańskiej i Szustera, nabyli Mordchel i Dwora Zawadzcy. Mordchel zmarł pod koniec 1891 lub na początku 1892 r. Pozostawił nieruchomość obciążoną niespłaconymi długami.
W ramach egzekucji należności wobec wierzycieli została ona zlicytowana 12 kwietnia 1893 r. Nabyła ją Szosza Zawadzka, żona Gdala, wnuka Mordchela. Z Szoszą, córką Wolfa Szmerkesa (właściciel domu przy ul. Mostowej 6) Gdal ożenił się w 1888 r. Nabyta przez Szoszę nieruchomość, położona wówczas przy ul. Błotnistej, składała się z dwóch domów, z których jeden był stary, a drugi nowy. Wszystkie budynki, wzniesione z drewna i pokryte dachówką, powstały pomiędzy 1884 a 1892 r. 24 kwietnia 1895 r.
Szosza odsprzedała Gdalowi Zawadzkiemu prawa do połowy majątku kupionego w 1893 r. W kolejnym roku zadłużyła się w Petersbursko-Tulskim Banku Ziemskim na kwotę 6000 rubli. Pieniądze przeznaczyła na budowę zachowanego do dziś domu przy ul. Młynowej 2.
Rakowszczykowie pod tym adresem mieszkali najdłużej. Głową rodziny był Aron, który ok. 1913 r. założył w parterze domu przy ul. Młynowej 2 skład apteczny i kosmetyczny. W 1935 r. Rakowszczykowie sprzedali aptekę Józefowi Epelbaumowi, on zaś jeszcze tego samego roku odstąpił ją Benjaminowi Gutmanowi.
Z kolei w 1932 r. pod adresem ul. Młynowa 2 wymieniono dwóch lekarzy-dentystów: Arona Rakowszczyka i M. Rakowszczyk-Cytron. Funkcjonowanie zarówno apteki, jak i gabinetu dentystycznego, znacząco podwyższyło prestiż domu Zawadzkich. Oprócz firmy Rakowszczyka w parterze działał wymieniony w 1914 r. sklep galanteryjny S. Lewina. W latach ok. 1928-1935 jedno z mieszkań wynajmował jego potomek - Michel Lewin, prowadzący w kamienicy przy ul. Dąbrowskiego 14 sprzedaż mięsa. W 1921 r. zarejestrowano działającą przy ul. Młynowej 2 sprzedaż wyrobów galanteryjnych Mordki Warona, a w 1922 r. sklep spożywczy Mojżesza Boczkowskiego.
Zawadzcy pozostawali właścicielami domu przy ul. Młynowej 2 do 1941 r. Holokaust przeżył tylko wnuk Gdala i Szoszy Zawadzkich - Mejer. W 1948 r. odzyskał sądownie prawa do swojej nieruchomości, po czym odsprzedał ją miastu, w posiadaniu którego pozostaje do dnia dzisiejszego. W 1952 r. budynek podzielony był na osiem lokali mieszkalnych, w których żyło łącznie 41 lokatorów. Na parterze, w lokalu po prawej stronie od bramy wjazdowej, działał wówczas uspołeczniony zakład fryzjerski. Aż do końca XX w. budynek pełnił funkcje mieszkaniowe, połączone z drobnymi usługami w dolnej kondygnacji.
Chanajki dzielnica Białegostoku wywierała dziwne,przygnębiające wrażenie. Może wskutek widoku mieszkańców o bladych twarzach, a może ponurych barw domów i otoczenia wywołujących taki nastrój.
Istnieje mnóstwo opowiadań o tej dzielnicy. Przedwojenni dziennikarze wiele bowiem o niej pisali. Wiadomo, że były tam spelunki przestępców, tam gnieździły się najgorsze choroby i wszechwładnie panowali trzej sprzymierzeńcy: Brud, Nędza i Przestępstwo.
Nie mogły przecież nie panować wśród licho płatnych robotników fabrycznych, bezrobotnych, wśród chałupników, zrujnowanych sklepikarzy, niezliczonych rzeszy "niepotrzebnych ludzi", wśród dzieci, które ojca nie znały, bo o świcie wychodził on z domu, a wracał późnym wieczorem, gdy wszyscy już spali.
Wielką sensacją wśród biedoty, gęsto zaludniającej Chanajki była więc wiadomość o tym, że jeden z mieszkańców tej dzielnicy stał się nagle posiadaczem ogromnej fortuny wynoszącej aż 90 000 dolarów. Sprawa ta przedstawiała się w ten sposób:
Józef Gelbarg, 56-letni właściciel rudery przy dawnej ul. Pieszej 2, otrzymał wiadomość od Konsula Generalnego RP w Nowym Jorku, że brat jego, Szymon w czasie walki stoczonej na dachu swego domu pod Nowym Jorkiem, został ciężko ranny.
Przed śmiercią zdążył jeszcze cały majątek zapisać na rzecz swego brata w Białymstoku. Szczęśliwy spadkobierca, jak donosiły przedwojenne media, niezwłocznie wysłał do Stanów Zjednoczonych plenipotencję do prowadzenia jego sprawy spadkowej. Niestety, pozostałych mieszkańców Chanajki trzymały mocno i troskliwie – na głodnym wikcie, bez przyszłości, w ciągłej niepewności bytu, aż do niezawodnej, pewnej śmierci.
todt.org
