Przed wojną ludzie z wyższych sfer II Rzeczypospolitej jeździli za granicę całkiem legalnie i to z różnych powodów. Biedniejsi rodacy udawali się na emigrację w celach zarobkowych. Istniały też wyjazdy wymuszone, a tym samym nielegalne.
Ówczesny Białystok i cała Białostocczyzna miały w tym ostatnim exodusie znaczny udział. Przodowali zwłaszcza Żydzi, którzy rwali się do Palestyny i państw obu Ameryk. Za granicą szukali też schronienia liczni przestępcy, dla których w ojczyźnie palił się grunt pod nogami.
W drugiej połowie lat 30. spółkę wycieczkowo-przemytniczą założył i sprawnie nią kierował niejaki Jakub Moszko vel Jankiel Gałązka, znany też w środowisku ryzykantów i malwersantów jako prezes Galoński. Organizacja Galońskiego była mocno rozbudowana. Składało się na nią szereg placówek werbunkowych, rozsianych po całym województwie białostockim, które na różne sposoby przyciągały wszystkich pragnących po kryjomu opuścić kraj i udać się do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Argentyny, Hondurasu i innych państw Ameryki Południowej. Na taki wyjazd jednak stać było tylko tych, którzy dysponowali dużą gotówką w złotówkach, a najlepiej w dolarach.
Jeżeli ktoś zdeponował w zakonspirowanej placówce Galońskiego 500 dolarów albo 2500 złotych i wskazał cel swojego wyjazdu, wówczas dopiero ruszała cała procedura przemytniczej afery. Najpierw kierownik organizacyjny owej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, niejaki Eber Szwarc, przejmował wszystkie zgłoszenia i typował te osoby, których przerzut za granicę był najbardziej opłacalny i realny. Całą ekspedycję wybrańców przygotowywał tzw. agent emigracyjny Ernest Dahl z Prostek i jego odpowiednik w Gdańsku, Matys Malowin. Po długiej korespondencji pomiędzy tymi wszystkimi członkami szajki, którą nadzorował Szmul Sacharowicz, odpowiedzialny za termin wyjazdu, sprawa trafiała jeszcze do Galońskiego. Ten sprawdzał, czy wszystko zostało opłacone i dawał znak do rozpoczęcia przesyłu.
Najpierw obsługiwany emigrant przybywał chyłkiem do Białegostoku. Tutaj odbierał go wtajemniczony właściciel autobusu, Szmul Perejs albo jego wspólnik Fiszel Szklarz, i ekspediował wraz z innymi pasażerami do Grajewa. Po dotarciu na miejsce delikwent trafiał do skromnego pensjonatu Rywki Kraszyńskiej, gdzie czekał na odpowiednią porę do dalszej drogi. O tym decydował przewodnik Polakowski, który też przeprowadzał gościa przez zieloną granicę polsko-niemiecką.
Przybyłych nielegalnie do Prus Wschodnich, kolejni pośrednicy, współpracujący z szajką Galańskiego, doprowadzali do Prostek. Tutaj, w pomieszczeniach niepozornej firmy handlowej, zbierała się cała grupa uchodźców. Kiedy nadszedł odpowiedni moment, w lokalu pojawiał się Ernest Dahl i transportował do miejscowości Lick. W tym miejscu amatorzy pracy i wolności za granicą otrzymywali świetnie podrobione paszporty oraz bilety kolejowe do Królewca. Zaopatrywano ich także w pieniądze na drobne zakupy i znaczki przypinane do odzieży w celu rozpoznania ich przez przemytników z tego miasta. W Królewcu zajmowano się emigrantami w podobny sposób, jak na poprzednich etapach podróży. Ich kolejnym celem stawał się Hamburg. Gdy dotarli tam szczęśliwie, czekała ich już tylko długa i uciążliwa droga przez ocean.
Jeśli ktoś nie mógł skorzystać z drogiej oferty firmy Galoński i spółka, wybierał usługi indywidualnych przemytników, masowo grasujących na granicy Polski z Prusami Wschodnimi. Ci, choć dużo tańsi, nie zapewniali bezpieczeństwa i komfortu podróży, jak białostoccy kombinatorzy. Tę ryzykowną drogę wybierali najczęściej pomniejsi przestępcy i zbiegli poborowi, tropieni przez polską policję i żandarmerię.
"Kochankowie Wielkiej Niedźwiedzicy", jak nazwał przemytników Sergiusz Piasecki w tytule swojej znanej powieści, nie zawsze też wywiązywali się uczciwie ze swoich zobowiązań. Potrafili swoich klientów okraść, opuścić, a nawet pozbawić życia.
Włodzimierz Jarmolik
